Tranh đắp nổi- "Đồng lúa mì và cây bách"-
Van Gogh
Van Gogh
Lần này ta sẽ vẽ thử nghiệm một thể loại đặc biệt, có thể nói hiếm gặp trong hội họa và gắn liền với tên tuổi của Van Gogh đó là tranh đắp nổi. Mục đích chính ở đây nhằm thử học hỏi một kỹ thuật mà phải nói là rất khó vì nó hoàn toàn khác biệt với tất cả phần còn lại khi sử dụng một dụng cụ không truyền thống là bay (dao) vẽ.
"Đồng lúa mì và cây bách" (Wheat Field with Cypresses) là tác phẩm được lấy cảm hứng từ góc nhìn từ cửa sổ nhà thương điên nơi lúc đó Van Gogh đang chữa trị hướng về phía dãy núi Alpilles. Có lẽ Van Gogh đã coi tác phẩm này là một trong những bức tranh về mùa hè đẹp nhất của ông cho nên đã vẽ đến 4 phiên bản khác nhau bằng bốn cách thể hiện. Phiên bản có mã số F615 với phong cách nhẹ nhàng hơn và không được viền cũng như không được phủ véc-ni hiện trưng bày tại Bảo tàng Quốc gia Luân London, Anh. Bản F1538 màu đen trắng thì được vẽ bằng bút sậy được trưng bày tại Bảo tàng Van Gogh ở Amsterdam, Hà Lan. Còn một phiên bản có kích thước nhỏ (F743) nay thuộc về sưu tập cá nhân. Phiên bản chính tức bản đầu tiên có mã số F717 là cái mà ta hiện đang nói đến được hoàn thành vào tháng 7 năm 1889, có nghĩa là ngay sau khi Van Gogh vừa vẽ xong một kiệt tác cực kì nổi tiếng cũng cùng với kỹ thuật tương tự là "Đêm đầy sao" (Starry Night) chưa đầy một tháng trước đó (6/1889). Có lẽ đây là hai trong số không nhiều tác phẩm được ông sử dụng kỹ thuật đắp nổi độc đáo này. Năm 1993 Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan ở New York đã mua bức tranh "Đồng lúa mì và cây bách" phiên bản này với giá 57 triệu USD là một số tiền rất lớn vào thời điểm đó. Vì nếu như ta còn nhớ thì vào 6 năm trước đó là 1987 bức "Hoa diên vĩ" cũng của chính Van Gogh đã phá kỷ lục thế giới để trở thành bức tranh đắt nhất với giá chỉ 53,9 triệu đô la Mỹ.
Nếu chỉ nhìn thoáng qua thì có lẽ ai cũng cứ nghĩ đây là bức tranh được thực hiện theo cách truyền thống tức là bằng cọ vẽ. Nguyên nhân đó là vì cái mà ta nhìn thấy chỉ là ảnh chụp, và với tính chất đặc thù của nó đã cho ta một cảm giác như đây chỉ là một bức tranh phẳng. Thực chất nếu xem xét thật kỹ bằng cách phóng to các chi tiết thì ta mới thấy được cái tài năng xuất chúng của Van Gogh khi ông đã không hề vẽ nó như một cách thông thường mà là dùng các mảng sơn màu rất dày đắp nổi lên để tạo nên một tác phẩm nổi ba chiều với phong cách rất độc đáo mà có lẽ là rất khó có ai có thể bắt chước được.
Và cũng vì lẽ đó nên có thể nói rằng những gì ta đang nhìn thấy trên tất cả các bức ảnh chụp "Đồng lúa mì và cây bách" này của Van Gogh đều chỉ là bản sao không đầy đủ của nguyên bản khi xem nó trong thực tế. Vì trên ảnh chúng ta có thể sẽ khó mà nhận thấy được điều đặc biệt quan trọng của nó đó là hiệu ứng nổi. Thiếu cái này thì bức tranh gần như đã đánh mất đi chiều sâu và theo đó là cả khoảng không gian trải rộng của cánh đồng cùng với bầu trời của nó. Điều đó dường như đã làm bức họa đánh mất đi phần quan trọng nhất của bố cục, theo đó là cảm xúc, sự đặc biệt và do vậy có lẽ có thể nói không quá là đã vô tình "tầm thường hóa" bức tranh này. Trường hợp này cũng giống như kiệt tác được vẽ cùng thời điểm, cùng sử dụng một kỹ thuật tương tự do vậy có thể xem như người anh em sinh đôi của nó là "Đêm đầy sao" (Starry Night), khi mà nếu chỉ nhìn vào ảnh photo thôi thì chắc có lẽ nhiều người đã không khỏi nghi ngờ về sự nổi tiếng đặc biệt được dành riêng cho nó. Những bức tranh đắp nổi như thế này thì có lẽ chỉ khi được xem trực tiếp nguyên bản ta mới thấy được cái chiều sâu, cái không gian và từ đó mới cảm nhận được rõ nét hơn cái hồn, cái đặc sắc của nó, điều mà máy ảnh có lẽ đã không đủ sức để truyền tải.
Vẽ đắp (Impasto) là một kỹ thuật vẽ tranh sơn dầu rất đặc biệt đòi hỏi việc thực hành điêu luyện. Đó là một trong những kỹ thuật quan trọng nhất được sử dụng trong hội họa, trong đó sơn được phủ dày trên một vùng bề mặt, thường đủ dày để có thể nhìn thấy các nét cọ hoặc bay vẽ. Các họa sĩ đã sử dụng kỹ thuật này chủ yếu thường là để tạo ra một số điểm nhấn nào đó trong các bức tranh và được sử dụng nhiều nhất có lẽ là bắt đầu ở trường phái Ấn tượng vào cuối thế kỷ 19. Nhưng phải nói rằng Van Gogh mới là bậc thầy đỉnh cao về phương pháp sử dụng impasto, đặc biệt là ở bức tranh này khi ông không chỉ vẽ ở một vài chỗ bằng những chấm, những vệt màu mỏng như thường thấy mà ông gần như đắp toàn bộ bức tranh bằng những mảng sơn rất dày, điều đó đã tạo ra hiệu ứng gần như tranh nổi 3D. Chính kỹ thuật đắp nổi này cũng đã giúp ông tạo nên kiệt tác nổi tiếng "Đêm đầy sao" (Starry Night) khi nó cùng với cấu trúc đường nét đã mang đến cho người xem cảm giác bầu trời như đang chuyển động và đã tạo nên một siêu phẩm cực kì độc đáo có một không hai, luôn nằm Top 10 trong tất cả mọi bảng xếp hạng những bức tranh nổi tiếng nhất của lịch sử hội họa thế giới.
Ở "Đồng lúa mì và cây bách" ta có thể coi phần cánh đồng lúa màu vàng phía trước bao gồm cả cây ô liu màu xanh sáng đứng bên trái là trọng tâm của bức tranh, là phần quan trọng nhất, chúng như mặt tiền của một ngôi nhà. Phần này được vẽ rất tỉ mỉ bằng những mảng sơn rất dày cùng với một kỹ thuật rất đặc biệt. Nghe nói rằng Van Gogh đã nặn các màu sơn từ tuýp trực tiếp đầy lên trên mặt tranh rồi dùng ngón tay để vẽ cứ như trẻ con đang nghịch bùn vậy. Ông đã mô tả điều đó trong bức thư gửi cho em trai của mình "cánh đồng lúa mì trong ánh mặt trời được vẽ bằng một lớp sơn rất dày để thể hiện cho sức nóng khủng khiếp nơi đây". Có lẽ để tạo sự đối xứng ông đã vẽ những đám mây bên trên có độ dày không kém nhằm cân bằng lại bức tranh. Nhưng ngoại trừ hai đám mây ngay phía bên trên cây ô liu có vẻ chi tiết hơn (vì theo ý tưởng chúng phải ở gần hơn) thì phần còn lại được vẽ với các đường nét đơn giản hơn rất nhiều. Khi vẽ bức tranh mới thấy sự tinh tế trong cách sử dụng màu sắc của Van Gogh, ví dụ như khi ông bất ngờ điểm vài vệt vàng có màu giống như của cánh đồng vào hai đám mây này, điều đó đã lập tức khiến ta cảm thấy các đám mây dường như được đưa ra phía trước tới gần mình hơn. Có lẽ là vì chính cái thủ thuật đó đã gửi tín hiệu gợi ý cho bộ não chúng ta liên hệ với màu vàng của cánh đồng bên dưới vốn nằm ngay "mặt tiền" rằng chúng thuộc một nhóm nên phải đưa vào gần nhau !
Trong kỹ thuật Impasto các họa sĩ nhiều lúc sử dụng chiếc bay để vẽ, chủ yếu khi phải tạo một nét sơn dày. Nó là một dụng cụ trông giống hệt như chiếc bay thường được dùng trong xây dựng chỉ có điều kích thước thì nhỏ hơn rất nhiều. Nó thường được dùng để pha trộn các màu sơn lại với nhau trên bảng vẽ, nhưng đôi khi người ta cũng sử dụng nó khi muốn đắp môt lớp sơn dày vào vị trí nào đó trên bức tranh, điều mà gần như không thể thực hiện được nếu chỉ với cây cọ vẽ. Lúc đó nó sẽ tạo ra những mảng màu dày có hình khối ngẫu nhiên rất đặc biệt gần như không thể bắt chước lại được. Ở đây ta sẽ bắt buộc phải học cách sử dụng cái dụng cụ này vì sẽ phải đắp những mảng sơn dày gần như ở khắp mọi vị trí của bức tranh.
Khổ tranh đang vẽ là 49cm x 63cm. Kích thước bản gốc là 73 cm x 93.4 cm. Tỷ lệ nhỏ thì sẽ tạo nhiều khó khăn khi vẽ vì các đường nét, chi tiết nhỏ hơn rất nhiều thì sẽ khó thao tác hơn do đòi hỏi một sự chính xác rất cao, nhưng bù cái lại đỡ tốn sơn vì vẽ kiểu đắp này thì hao sơn kinh khủng!
Chạm (click) vào photo để mở và vào chế độ phóng to nếu xem chi tiết. Không như ở các bức tranh thuyền thống vốn được vẽ bằng cọ thì khi xem chi tiết nhất là ở trên cánh đồng và cả cây ô liu có màu xanh nhạt ta sẽ thấy các đường nét chủ yếu là do các mảng màu và vệt màu đắp dày chồng lên nhau tạo nên mà thôi. Vì ở đây khi chụp ảnh ta đã có ý đặt tranh với góc nghiêng với nguồn sáng nên rất dễ quan sát sự khác biệt này của nó. Đó là điều đặc biệt nhất và cũng là kỹ thuật độc đáo của Van Gogh mà ta muốn học hỏi trong khi thực hiện bức tranh. Vì điều đó sẽ giúp cho ta dễ dàng hơn rất nhiều trong tương lai nếu sau này phải tiếp xúc với các bức tranh có sử dụng đến kỹ thuật impasto, ví dụ như các tranh thuộc trường phái Ấn tượng, vì chắc hẳn là những nơi đó kỹ thuật Impasto sẽ được sử dụng với mức độ nhẹ nhàng hơn, khác xa với cách có thể nói là cực đại mà Van Gogh đã sử dụng ở trong tác phẩm này.